با تعريف آسان مي توان گفت کانسپت ها ايده هايي (Ideas) هستند که عناصر گوناگوني باب يک جا گرد هم ميآورند. اين عناصر گوناگون ، در متن اين نوشتار؛ تفکرات ، تصورات و مشاهدات هستند. در معماري کانسپت ، مسيري است که طي ثانیه نيازهاي فيزيکي ، شرايط محيطي و باورها به سمت هم مي پيوندند و به اين ترتيب کانسپت ها بخش مهمي از روند طراحي معماري را شکل مي دهند.
اين جدال ذريي تعيين جايگاه کانسپت در طراحي معماري به تعريف اشکال پنجگانه کانسپت مي پردازد که عبارتند از : قياسي ، استعاري ، ذاتي ، پاسخ مستقيم (حل مشکل) و آرماني
هميشه کانسپت ها توسط معماران پديد نمي آيند. شايد بهترين نمونه اين موضوع پاسخ لوکورنوريه به سمت کانسپت مورد نظر کارفرما در ساختمان کارگاه هاي چوب باب مرکز هنرهاي بصري در دانشگاه هاروارد باشد. اين مرکز يک بخش دانشجويي است که خیر تنها براي دانشجويان رشته هاي هنري حرف براي سايرين هم قابل استفاده است. کانسپت مناسبت نظر مسولان دانشگاه اينچنين که اگر دانشجويان بيشتري از فعاليت هاي مرکز حرف خبر باشند و بتوانند جريان کار و زندگي درون آن را مشاهده کنند آنگاه شرکت و حضور آنها در کارگاه ها متحمل تر خواهد بود و لوکورنوريه کانسپت را به اجرا در آورد : به اين صورت او از درون مسير عبور پياده موجود در سايت رمپي طراحي کرد که مانند تونلي از درون ساختمان عبور مي کرد. و امکان مشاهده بسياري از استوديوها و کارگاه ها را فراهم مي آورد.
شش واژه اي که دترپي مي آيد مترادف هايي براي جست جوي کانسپت هستند که توسط بسياري از معماران بيان مي شود:
انديشه هاي 1-معمارانه 2- نگاره ها 3- ايده هاي فراسازمانده ، 4- سارتي 5- ايکمن 6- مترجمان بي واسطه يا از اين قبيل انديشه هاي معمارانه مورد نظر به يک ويژگي (فن – معمارانه) خاص هستند مانند نور خور ، فضا ، ترتيب فضاها ، همبستگي فرم ساده و يا نحوه قرار گيري در منظري بخصوص که هر کدام مي توانند بر روند طراحي بنا تاثير گذار باشند. به اين صورت که اين ويژگي آرکيتکتونيکي پايه اخذ تصميمات در طراحي خواهد بود. يک نگاره ، يک الگو يا ايده همين است که در طول طراحي پروژه تکرار مي شود. باب سطح پايين مي تواند يک نقش هندسي به خصوص باشد که در سرتاسر يک طرح مشاهده مي شود. همچنين اين نگاره مي تواند سطوح بالاتري هم داشته باشد. در کتابي به سمت نام نگاره نور (light id theme) که در باره هاگري هنري کيمبل است ، لويي کان تغييرات آفتاب را در فصول مختلف و همچنين در طول يک نهار واحد را عاملي بسيار با اهميت در راستاي تکميلي يک اثر شايسته مي داند. در طراحي اين گالري کان تلاش کرده تا اين کيفيت متغير آفتاب را به سمت درون بنا بکشاند.
ايده هاي فراسازمانده مرتبط به ترکيب بندي هندسي و سلسله مراتب کلي بهر هاي مختلف پروژه مي باشد. طراحي شهري و طراحي محيط هاي دانشگاهي مثالهاي براق و واضحي هستند که باب آنها ابتدا يک الگو کلي نظم دهنده ايجاد شده و به تدريج تکميل مي شود. يک ايده فراسازمانده به قسمت هاي مختلف حرف جايي که نظام کلي باشند اجازه تنوع و تغير خواهد داد. الگو تامس جفرسون براي دانشگاه ويرجيينا يک نمونه خوب براي اين مطلب است.
آماج ايده فراسازمانده باب اينجا اين بوده که با ايجاد سازه اي کافي امکاني به وجود آيد که در آن هر يک از بخش ها ضمن آنکه خصوصيات شخصي دارند همانطورهم مانع کل باشند. باب طرح جفرسون اين مساله کاملا به سمت اجرا در آمده به صورتي که اگر چه يک نظام کلي مشهود است اما هر يک از بنا ها هويت مخصوص خود را دارا هستند.
در پروژه هاي يزرگ گاهي طراحي مسيرهاي تردد (سيرکولاسيون) در جاي ايده فراسازمانده رسم مي گيرند. براي مثال باب پروژه نوره آتمسفر و فضاي واشنگتن – اثر هلموت ، اوباتا کاسابوم – ايجاد و توسعه فضاها در اطراف مسيرهاي عبور انتخاب هوشمندانه طراحان بوده و چرا که اين کار آنها باعث شده تعداد بازديد کنندگان از حداکثر پيش بيني شده هم فراتر رود.
در سده نوزدهم ميلادي در مدرسه نورآر فرانسه روش آموزش متفاوتي چهره گرفت که اسکيس (esquisse) و طرح خام (parti) از فرآورده هاي مفهومي و گرافيکي آن هستند در اين روش دانشجويان بايد توانايي ارائه مفهومي (Conceptual) خود را به سطوح بالا ارتقاء مي دادند. از آنها خواسته مي شد تا ابتدا کانسپت و طرح اوليه را باب قید ساعت ابتدايي کاربردي پروژه مشخص کنند و تا انتها به اين طرح وفادار بمانند. ادوارد ب=لاربي بارنز براي توصيف رابطه کانسپت و دياگرام اوليه با پروژه کامل شده و اين که اين کانسپت و دياگرام بايد آسان شده آن پروژه باشند از اصطلاح برگردان مترجمان بي خواهشگر (Literal translation) بهره گرفت. به عقيده بارنز کانسپت يک پروژه بايد حتي با يک طراحي ساده روي يک دستمال کاغذي هم قابل بيان و ارائه باشد. به سمت شکلي که اين دياگرام اوليه به سمت وضوح شفافيت ساختمان تمام شده روي همان دستمال کاغذي مشاهده کرد. به گفته او : يک بنا مي بايد داراي طرحي قوي و معمارانه – خیر مجسمه شکل يا نقاشي وار – باشد طرحي که مرتبط با فعاليت درون ساختمان باشد .................. هر وقتي از يک معمار استفهام مي شود که روي چگونه ساختماني کار مي کني؟ او بايد بتواند به سرعت طرحي ذهني يا دياگرامي از ايده معمارانه خود ارائه کند.
کانسپت ها و طراحي معماري
شکل گيري کانسپت پديده اي خود به سمت خودي نيست بلکه نيازمند تلاشي متمرکز براي خاک آوري و ترکيب مسائل مختلف است. گردآوري اين مسايل کاري هوشمندانه است کاري به عقيده بسياري از طراحان ، معماران ، منتقدان نويسندگان هنرمندان متشکل از 10 درصد الهام و استعداد و 90 درصد پشتکار و سخت کوشي است. چهره دهي کانسپت براي بسياري کاري تاب توان رمق قوت آشنا است. همچنين دانشجويان اندازه فراگيري و ادراک ساير مباحث طراحي باب اين مورد با سختي مواجه اند. در زمينه تقويت مهارت کانسپت سازي سه اسم اصلي وجود دارند. اولين مانع مربوط به چگونگي برقراري ارتباط . دومين مانع مرتبط به کمبود تجربه و سومين مانع مربوط برقراري آل مراتب هستند.
اولين مشکلي که يک دانشجو با آن برابر مي شود برقراري ارتباط است. نکته جالب در اين رابطه اين است يخت ترين پیشه اين اين نيست که چگوننه کانسپت خود را به سمت ديگران معرفي کنيم بلکه چگونه بايد آن را براي خود تشريح کنيم. به همين خاطر طراحان مي آموزند ، تا قبل از تشريح ايده هاي خود براي ديگران نوعي ديالوگ به سمت عنوان مترعه در ذهن خود برقرار سازند ، مشکل ديگر برقراري بستگی گرافيکي است متاسفانه بسياري دانشجويان در ترسيم و طراحي ايده مورد نظر خود اکراه دارند. در معماري تمام آنچه که قرار است ساخته شود مي بايست ابتدا ترسيم گردد . پروسه ترسيم و طراحي بايد در مراحل ابتدايي کارآغاز شود تا الگو پيشنهادي و کانسپت آن بتوانند دائما نقد و اصلاح شوند.
لويي کان اثر اي اين نکته را ياد آور مي شود که مشکل برقراري ارتباط بين يک ساختمان منسجم در ذهن و طراحي هاي اوليه بين همه دانشجويان عموميت دارد:
روزي دانشجويي جوان نزد من آمد تا سوالي بپرسد. او گفت در ذهن خویش فضاهايي پر جذبه را تجسم کرده . فضاهايي که جريان وار حرف مي خيزند و شکل مي گيرند. بری آغاز و بدون پايان . از جنس ماده يکپارچه بدون باغ و اتصال و به سمت رنگ هاي سفيد و طلايي . و پرسيد چگونه است که وقتي اولين خط را بر روي کاغذ رسم مي دهد روياي او شروع به سمت رنگ باختن مي کند؟ اين پرسش خوبي است ... پرسشي است در اسم پيمايش پذيرها و پيمايش ناپذيرها .. براي بيان ديده باب معماري و موسيقي مي بايست از ابزارها و امکانات قابل سنجش بهره گرفت. اولين خطي که حرف روي قرطاس کشيده مي شود خود ميزاني است از آنچه نمي توان به طور کامل آن را بيان کرد.
زمينه دوم مشکلات و موانع هم در مواقع توسعه يافته همان قسمت اول است. کانسپت ها چهره است خصوصا ار موضوعي تازه و ناشناخته در معماري باشند. از آنجايي که بسياري از ساختمان شکل ادا کردن هاي ساخته شده از کانسپت بي برخه اند و ازآنجايي که اکثر منتقدان و معماران از نوشتن درباره آنها خودداري مي کنند. اين مساله که طراحان پويا کانسپت و درک جايگاه آنها در ساختمان ها نداشته باشند امري نسبتا بديهي به نظر مي رسد. به سمت طور خاص علاقه اي به سومين زمينه مشکلات را مي توان به مسائل مربوط به برقراري آل مراتب متناسب دانست. دانشجويان پويا بسيار با اين گونه مسائل دست به گريبان هستند. که به علت افت تجربه به سختي مي توانند درباره شايستگي کانسپت قضاوتي صحيح داشته باشند. حال اينکه معمار مي تواند قضاوتي با تامل داشته باشد. به کوه طور کلي درک روابط موجود بين ايده ها و تصورات و کانسپت ها کمکي شايان در زمينه تردد از اين سه دسته مانع خواهد کرد.
ايده ها:
ايده ها تفکراتي معين و غير چناليزوازانه هستند که از مشاهدات مدارک و انديشه براي ما بازده مي شوند. در معماري ايده هاي شامل مسائل مختلفي مي شوند بسان چگونگي جهت گيري ساختمان ها، جانمايي يک آشخانه در يک واحد ، روش هاي بهره گيري از جريان طبيعي هوا ، ارزش انرژي و حفظ و صرفه جويي در آن ، اهميت مصالح ، دوام ، تعامل بين اجسام مناسبترين راه هاي برقراري ترتيب فضايي و يا چيزهاي از اين قبيل . بنابراين ساختمان و طراحي آن شامل بسياري تصميمات کوچک است و طبيعتا کسب مهارت و برکشی ثانیه در جهت توليد ايده ها و کانسپت هايي که توانايي پاسخگويي به اين گستره وسيع از امور را داشته باشد از اهميت بسزايي برخوردار است.
فرانک لويرايت نمونه خوبي از معماراني است همواره ايده هاي زيادي براي اجراي کارها داشته اند. جان استوارت باب کتابي تحت عنوان خانه ها اوسانيان اثر رايت (Wrights usonion House) 35 ايده رايت در اسم طراحي و ساخت منازل مسکوني کوچک را نقل کرده است. به همين ترتيب کريستوفر الکسندر و همکارانش باب کتاب رمان الگوها (Apatten Language) بيش از 1000 ايده مختلف باب باره رفتار و واکنش انسان ها نسبت به محيط هاي مختلف را در چهارچوب الگويي ذکر کرده اند. اين ها (ايده هاي رايت و الکسندر) باب مجموع در حکم چيزي بسان کتاب مقدس ايده ها براي طراحان ساختمان هستند. البته چاه نظريات رايت و چه الگوهاي الکسندر هيچ کدام حال به هم پيوسته اي ندارند. مثلا اگر چه همه ايده هاي رايت را به سمت وضوح مي توان باب کارهايت کميل شده او مشاهده کرد اما او آنها را به صورت جملات و کلمات مستقل از هم ارائه کرده و برقراري ارتباط مفهومي بين آنها بر عهده شخص طراح ، سازنده است.
تصورات : تصورات تنها به زيادي با ايده ها دارند به سمت جز اينکه تصورات قطعيت ندارند به طور پيش فرض تصورات مقايسه با ايده ها از اصل و تکامل و اغلب اهميت کمتري برخوردارند.
ممکن است اندیشه شود که تصورات نمي توانند نقشي در شکل دادن کانسپت ها داشته باشند. اين نتيجه گيري درستي نيست. در علم سينکتيک يا همان تجربه و تحليل مسائل علمي اصلي اساسي به سمت نام توليد اتفاقي ايده ها بود دارد که بر اين اساس هنگام تحليل مسائل که به طريق از راه هاي موجود قابل حل نيستند ، هر ايده يا تصور تازه مي تواند سبب گشايش شود. بخش کوچکتري از افراد اين توانايي را دارند تا با استعمال از سينکتيک و يا ساير روش هاي توليد انديشه به ارائه ايده هاي متنوع براي مسائل بپردازند. ايده هايي که اگر چه ظاهرا بي معني و بي ارتباط و گاهي موهومي به نظر آيند ولي در واقع مرحله آغازين اهميت روند تحليل مسائل را مي سازند. در معماري هم گاهي عناصر يک کانسپت ايده آل را به سمت هيچ عنوان نمي توان در يک اطاق جمع کرد. باب اين صورت شايد استفاده از تصورات براي رسيدن به کانسپت به عنوان تکنيکي اساسي براي شکل ادا کردن کانسپت و البته در نتيجه عدم تجربه کافي در طراحي و کانسپت سازي – ضروري باشد. دانشجويان مي توانند هنگامي که قصد شکل دادن کانسپي را دارند ابتدا تصورات خویش را شکل دهند.
کانسپت ها و ايده ها:
کانسپت ها از اين نظر که تفکراتي بازده از ادراک ما هستند تشابه زيادي با ايده ها دارند. با اين تفاوت که کانسپت ها داراي يک ويژگي اختصاصی خود هستند. و ثانیه اين که اين تفکرات معطوف به جاده هاي گرد آوري چند عتصر و ويژگي در يک کل دارد هستند. در معماري کانسپت همچنين تعيين کننده چگونگي تاثير گذاري جهت هاي مختلف نيازمندي هاي بنا بر طراحي و ساخت آن از طريق اجتماع در يک انديشه خاص است و کانسپت باب معماري موضوعي هدفمند است . نتيجه تلاش متمرکز و خلاقانه در يکپارچه کردن عناصري به سمت ظاهر تاب توان رمق قوت متشابه.
اروسارينن و ادوارد لترتبي بارنز تاخت معمار آمريکايي هستند که همواره با کانسپت ها در ارتباط بوده اند. سارنين چنين پيشنهاد مي کند :
هويت يا بيان تنها زماني قابل انتقال مي شود که کل بناگر به سمت صورت يک تعبيه جامع درآيد. مانند هر ایز هنري يک کانسپت ساده و قوي بايد بر بی‌مو کار غالب باشد و تمام اجزا مي بايست به شکل فعال بخشي از اين حالت کلي باشد. اين مساله در مورد و اساسي ترين و ابتدايي ترين عناصر مانند پلان يا سيستم عامل گرفت حرف متاخرترين آنها مانند رنگ ديوارهاي داخلي يا دستگيره هاي در صادق است. به عقيده من اين هدف يعني بوجود آمدن اين تعبير جامع والاترين و مشکل ترين اهداف است و البته بايد بيش از هر چيز ضمیر اول شخص جمع را به سمت خود مشغول دارد.
بارنز هم ديدگاهي مشابه عرضه مي دهد:
در تمام پروژه اي فرديتي ذاتي نهفته است و در حالت ايده اولاد يک تفکر قدرتمند مرکزي ساير فعاليت ها را ايتا يا روان اين تفکرات در ارتباط با انسان در فضا است.
سناريوهاي کانسپچوال ( مفهومي )
حرف توجه به اينکه هر نوع بنايي مي تواند صدها نياز خاص خود داشته باشد که اين تازه غير از نيازها و اهدافي است که شخص معماربر ثانیه مي افزايد. دستيابي به کانسپت تنها که همه اين عناصر را به سمت هم همبسته سازد امري بلند همتا و البته بلند پروازانه است. معماران درمقالات و نوشته هايي مربوط به کانسپت هاي طراحي خود مساله گره زدن فاکتورهاي و تفکرات مهم و تاثير گذار در طرح‌ریز به هم را باب نوعي اشيا يا سناريئي کوتاه مطرح مي کنند.
وقتي هدف از ايجاد يک کانسپت فوق باب پروژه ترکيب اندام مختلف در يک کل واحد باشد ، يک معمار مي تواند در نهايت پروژه خود را صورت ترکيبي از چندين کانسپت را مربوط به اعضاي مختلف سند اين نوع بينش در طراحي را افزايش (incremental) مي نامند. در ديدگاه افزايشي عبارت است از پرداختن به سمت هر بهر به صورت مجزا با توجه به نياز آن و به تلاشي براي يافتن يک کانسپت کلي.
بخش ديدگر ديدگاه متوجه معمار و تدقیق او به گستردگي محتواي کانسپت است.
مارتين ار چاه به خاطر علاقه وافرش به حضور کانسپت مشهور است. اما همواره فقط به شکلي کلي باب باره کانسپت ساختمان هايش صحبت کرده. براي مثال در اطهار نظر باب مورد ساختمان مرکزي شرکت جان ديگر اگر چه حکمت انديشه هاي نهفته در پروژه را ارئه مي کند اما نتواند کمکي به پتواز دادن ديگران سوالات اساسي معماري بلند سوالاتي از قبيل اين که ساختمان چند پاره شده يا اينکه چرا ساختمان در دو سوي يک گودال قرار گرفته؟
مارتين اغلب فقط براي يک يا تاخت جنبه کار کانسپت ارائه مي کند و ساخت و رشد ساير جنبه ها را به سمت شرايط وا مي گذارد. ديدگاه دستيابي به يک کانسپت کلي همچنين متشابه زيادي به روش مخلق اسکيس اوليه و وفاداري به آن تا انتها که در بوجود آمد دارد.
کانسيچوال فحوا کانسپت وسعت بيشتري مي دهد و موارد بيشتري را در آن ميگنجاند و در نهايت تصاوير بيشترب از برنامه پيش چشم مي نهد.................. سناريوي کانسيچوال مي تواند مشخص
l