كلياتي باب مورد نوشابه‌هاي غيرالكلي گازدار:

ماده‌ها تشكيل دهندة نوشابه‌هاي غيرالكلي گازدار عبارتند از: عصاره، آب، شكر، گازكربنيك، اسانس‌ها، مواد پايداركننده،‌ رنگهاي مجاز خوراكي و اسيدهاي خوراكي.

نوشيدني‌هاي غيرالكلي را برا اساس منشاء ماده‌ها اوليه بصورت زير تقسيم‌بندي مي‌كنند: آبهاي آشاميدني- آبهاي درماني- شير بعنوان نوشابه‌هاي گازدار از مواد مصنوعي و نوشابه‌هاي گازدار از مواد گياهي كه نوع اخير رايج‌ترين نوشيدني باب صنعت نوشابه‌سازي مي‌باشد. اين نوشابه ها از عصاره‌ها و اسانس‌هاي طبيعي گياهي، به دوست فاكتورهاي ديگر ساخت نوشابه تهيه مي‌گردند. نوشابه‌هائي كه از اسانس‌هاي طبيعي تهيه مي‌شوند از نطر كمي، مقدار قابل توجهي هستند. اسانس‌هاي طبيعي مواد استخراجي از ميوه‌ها و يا گياهان رايحه‌دار مانند دارچين، زنجبيل و غيره مي‌باشند.

عصاره را از ميوه‌هاي رسيده سالم و میانجیگری روشهاي مكانيكي تهيه مي‌كنند و يا از گياهان خشك و خاکه شده توسط اسم استخراج مي‌نمايند.

آب مناسبت نياز باب صنعت نوشابه‌سازي، پس از انجام عملياتي بر روي آب آشاميدني آبادی مورد استعمال قرار مي‌گيرد. اين ماء بايد بری رنگ، شفاف، بدون بو و عاري از ميكروارگانيزمها بوده و سختي ثانیه بيش از ppm 300 نباشد.

در تکنیک نوشابه‌سازي از ماده‌ها شيرين كننده مانند شكر، قند انورت دكستروز،‌‏ فروكتوز، شكر مايع و در بعضي موارد از مواد شيرين كننده مصنوعي استفاده مي‌شود. در كشور ما استفاده از مواد شيرين كنندة مصنوعي استعاره نمي‌باشد. شكر مايع و سيروپ گلوكز با تكامل آیین صنعتي هيدروليز نشاسته اهميت اقتصادي زيادي پيدا كرده‌اند. قند انورت نيز نوعي آشامیدنی شكر مي‌باشد كه در اثر حرارت ادا کردن ساكارز در حضور اسيدها و يا آنزيم‌ها و تبديل به سمت گلوكز و فروكتوز تهيه مي‌گردد. از شيرين‌كننده هايي كه داراي 42 درصد فروكتوز و 51 درصد دكستروز مي‌باشند نيز در صنعت نوشابه‌سازي استفاده مي‌شود اين مايع قندي باب مقابل تخمير ميكروبي داراي مقاومت و قدرت بيشتري انتساب به ساير شيرين كننده‌ها در طول نگهداري و انبارداري  مي‌باشد.

از مهمترين ماده‌ها شيرين كننده مصنوعي ساخارين، سيكلامات. گلوسين و چندين مادة ‌ديگر هستند. شيريني سيكلامات 60-40 مرتبه بيشر از ساكارز مي‌باشد ولي مصرف آن باب سالهاي 1970-1969 ممنوع شد.

جهت پايداركنندگي آشامیدنی از اسيدهاي خوراكي مانند اسيدتارتاريك،‌  سيتريك، لاكتيك، ماليك و فسفريك استعمال مي‌‌شود. نوشابه‌هايي داراي بهترين ترشي هستند كه اسيديته آنها معادل 2-1 گرم اسيد تارتريك باب يك ليتر آب مقطر باشد. غلظت گاز كربنيك نيز در طعم‌ ترشي آشامیدنی موثراست.

رنگها حرف اصل منشاء آنها به دو دسته رنگهاي طبيعي و مصنوعي تقسيم مي‌شوند. رنگهاي طبيعي داراي سه منشاء اصلي معدني (اكسيد فريك)، گياهي (كارامل) و حيواني(كارمين) مي‌باشند.

كارامل را بعنوان امولسيون كننده نيز ميتوان مصرف نمود. اسانسهاي معطر مانند ميخك،‌ زنجبيل، دارچين، نعناع و ديگر مواد در نوشابه ممكن است معلق باشند. خاصيت امولسيون كندگي كارامل موجب مي‌شود كه تولید نوشيدني بدون احتياج به مواد امولسيون كننده ديگر از پايداري مناسبي برخوردار باشد. رنگهاي مصنوعي باب سه گروه آنيوني، كاتيوني و غيريوني تقسيم مي‌شوند. در سود مواد رنگي بايد دقت شود كه در مقابل اسيدي مقاوم بوده، تيرگي و  اثر طعمي نداشته باشد. امروزه در نوشابه‌سازي از اسانسها و ساير ماده‌ها چاشنی دهنده بطور وسيعي استعمال مي‌شود.

در ليمونادها اسانسهايي با طعم انواع توتها،‌ گياهان معطر،‌ زنجبيل و كنين و براي نوشابه‌هاي با عصارة كولا مواد رايحه‌دار مانند زنجبيل،‌ بهار نارنج،‌ هل و غير استفاده مي‌شود.

نگهداري و احتراس فرآورده‌هاي غذائي خصوصا نوشابه‌ها بدليل قابليت تخريب آن ضروري مي‌باشد. باب نوشابه‌ها تغيير رنگ، ويسكوزيته و رشد ميكروارگانيزمها به سمت مرور زمان صورت ميگيرد. لذا در نوشابه‌هاي غيرالكلي گازدار از تركيبات اسيد بنزوئيك، اسيد فسفريك بعنوان نگهدارنده استفاده مي‌شود.

جهت تهية ‌امولسيون‌هاي مواد خوراكي از تمام نوشابه از امولسيونهاي گوناگون مانند استرا اسيد چرب با پلي گليسيرين‌ها،‌ منوگليسيريدها،‌ دي‌گليسيريدها و فسفاتيدها استعمال مي‌شود. تمام اينها براساس ساختمان هتروپلار داراي چهره مشترك در داشتن گروه‌هاي هيدروفيل و ليپوفيل مي‌باشند.

مواد مؤثر كولا عبارتند از: كافئين و تئوبرومين. ماده اثربخش كولا محرك سيستم اعصاب مي‌باشد.

تكنولوژي، تهيه و ساختن نوشابه‌هاي غيرالكلي گازدار شامل مرحله‌ها زير مي‌باشد:‌
 الف- آمیخته كردن اجزاء تشكيل دهنده نوشابه

ب- افرودن آب دندان دارد

ج- تطهیر و استريل شيشه‌ها

د- بسته‌بندي كردن

هـ- سيستم كنترل

باب مرحلة آمیخته كردن اجزاء، شربت شكر با غظت معين در دماي 75 درجه سانتيگراد به سمت مدت 20 دقيقه پاستوريزه مي‌شود. به اين شربت عصارة اصلي، اسيدهاي خوراكي، مواد رنگي، اسانس‌ها و ماده‌ها محافظت‌كننده افزون مي‌شود.

آب تصفيه شده پشت از سرد شدن به سمت قسمت كربوناتور هدايت مي‌گردد كربنه كردن موجب گاز دار شدن و در نتيجه مطبوع و دلچسبت شدن نوشابه مي‌گردد.

بطريها قبل از اينكه پر شوند بايد تميز و بهداشتي شوند. براي اين منظور داخل و خارج بطري‌هاي نوشابه با محلول قليايي و آب داغ شسته و سپس ماء كشيده مي‌شوند. و پس از پر شدن و دربندي، اتیکت زده مي‌شوند در آخر بطري‌هاي نوشابه بازرسي و كنترل كيفي مي‌گردند.

تهيه گياهان دارويي:

بررسي گياهان ايران اعم از دارويي و غيردارويي توسط گياهشناسان ايراني صورت گرفته است. نمونه‌هايي از اين گياهان در موزه‌هاي گياهشناسي انگلستان و فرانسه نگهداري مي‌شود.

بطور كلي در ايران منطقه‌ها بسيار متفاوتي از لحاظ ماء و هوا و از لحاظ رويش گياهان وجود دارد. اين مناطق به سمت 4 بهر تقسيم مي‌شوند كه عبارتند از:

1- منطقة‌ بادیه مركزي

2- منطقة هيركاني

3- منطقه زاگرس

4- منطقه خليج فارس

اين گياهان بصورت وحشي و يا كشت داده شده وجود دارند. تمام سنخ از اين گياهان چاه خود چهره و چه كشت داده، داراي معايب و محاسني هستند. از مهمترين معايب گياهان خودرو، پراكنده بودن آنها در سطح وسيع مي‌باشد. باب هنگام جمع‌آوري گياهان وحشي نيابد كليه گياهان خودروي يك ناحيه را جمع‌آوري كرد، تا موجبات تكثير گياهان مفيد باب يك ناحيه آماده گردد. در جمع‌آوري بايد دقت كرد تا آمیزش گياهان با گونه‌هاي مجاور و نيز آلودگي حرف ضايعات ميكروبي پيش نيايد. زمان جمع‌آوري و سن گياه نيز داراي اهميت مي‌باشند.

از محاسين گياهان دارويي كشت شده، تكثير باب يك سطح محدوده و سهولت دسترسي به ثانیه مي‌باشد. همچنين اسم جا به جا کردن كيفيت و كميت اين گياهان به راحتي امكان پذير مي‌باشد.

جهت كشت و تكثير گياهان دارويي عالي و پست تمام كدام روشهايي بكار مي‌رود. كشت گياهان عالي توسط دانه، پياز، توبركول، ريزوم، قلمه‌زدن و پيوندزدن؛ كشت گياهان برید بوسيله دستگاه زاينده و اسپروكوئيدي اجرا مي‌پذيرد.

پس از جمع‌آوري،‌ عمليات خشك كردن روي گياه انجام مي‌گيرد. خشك كردن در هواي آزاد، جهت خشكانيدن گياهاني كه حاوي اسانس مي‌باشند، استفاده مي‌شود. خشك كردن با تاب مصنوعي در مورد گياهاني كه نياز به شرايط كنترل شده بيشتري دارند بكار مي‌رود. از مزاياي اين روش تعجیل ایست فعاليت آنزيمها مي‌باشد. خشك كردن در درجه حرارتهاي پايين، با انجماد مولكولهاي آب و خشك كردن در خلاء انجام مي‌گيرد.

باب مرحله بعد سوا كردن ناخالصي ها، به منظور عاري بودن گياه از بيماريهاي گياهي و عدم اختلاط حرف گياهان ديگر انجام مي‌پذيرد. پس از تتمیم مرحله‌ها فوق آسياب كردن گياه چهره مي‌گيرد. از گياه خاکه شده عصاره و يا رگ تهيه مي‌شود.

بررسي‌هاي انجام شده توسط محققين نشان دادكه برخي گياهان از نظر عطر، طعم و اقارب بيولوژيكي جهت تهيه نوشابه درخور مي‌باشند. گياهاني نظير بادرنجبوبه، مرزه، پونه‌،‌ اسطوخودوس،‌ مرزنگوش كاكوتي،‌ آويشن از تيرة نعناع، زيرة سبر، زيره سياه، شويد و گشنيز از تيرة جعفري، شيرين بيان از تيرة پروانه داران، از ميان گليهاي داروئي، بهار نارنج و ميخك مناسب مي‌باشند.

در ايران از گياهان دارويي، جهت صرف‌ها درماني به صورت عرقيات حرف عصاره استفاده بعمل مي‌آيد مراكز توليد اسانس و عرقيات گياهان دارويي در ايران: شيراز، ميمندفارس، تبريز، كرمان،‌ كاشان و قمصر كاشان مي‌باشد.

جهت نگهداري عرقيات بايد آنها را باب شيشه‌هاي كاملاً پر و به سمت دور از نور و تاب نگهدراي نمود. سترون كردن آلت تقطير قبل از عمل با تبخیر آب كمك شاياني به حفظ عرقيات مي‌كند.

عرقيات را از 3 لحاظ مي‌توان طبقه‌بندي نمود:

1- تقسيم‌بندي از نظر طرز تهيه

2- تقسيم‌بندي از نظر رایحه

3- تقسيم‌بندي از تماشا اندازه گياهان بكار رفته

عوامل فيزيكي شيميائي و عوامل بيولوژيكي از جمله عواملي هستند كه باعث فساد عرقيات مي‌گردند.

جهت تعيين بازدهي عرقيات، درصد اسانس آنها محاسبه مي‌گردد، در اين ميان مرزه با 1/0 درصد اسانس و زيره سياه حرف 25/2 درصد اسانس به ترتيب كمترين و بيشترين بازدهي عرقيات را در ميان گياهان مناسبت بررسي دارند.

جانب تهية ‌اسانس از چهار آیین استفاده مي‌شود:

1- ماء

2- آب و بخار

3- بخار مستقيم

4- استحصال توسط حلال

يكي از روشهاي تعيين تركيبات حاضر د در اسانس، آیین تين لاير كروماتوگرافي مي‌باشد. در كروماتوگرام به‌دست‌آمده لكه‌هايي با Rf مختلف بازده مي‌گردد، كه با مقايسه حرف نمونه‌هاي استاندارد، تركيبات شناسايي مي‌گردد.

اعلام طرح جايگزيني عرقيات سنتي گازدار با نوشابه‌هاي غيرالكلي گازدار

1-مقدمه

در ابتدا لازم است بطور اختصار به سمت بررسي وضعيت و موقعيت گذشته كنوني نوشابه‌سازي در ايران پرداخته شود.

تهيه و توليد انواع شربت و آشامیدنی از قديم الايام در ايران متداول بوده و اكثراً بطور خاني و بتدريج باب سطح تجارتي در كارخانه‌ها اسم گرديده است. اين نوشيدني‌ها غالباً از عصارة ميوه ها همراه حرف شكر و عرقيات بویا ساخته دشه و سپس با اقتباس از كشورهاي خارجي و وارد نمودن آن، بصورت يك صنعت وابسته درآمد. تاريخچة اين صنعت و ابسته بطور مشروح باب گزارش وزرات صنايع و کانها ايران صنايع آشاميدني و دخانيات ايران 1357 انتشار يافته است. خلاصة اين اعلام بشرح زير است:

در سالهاي پس از تذکره جهاني، ساخت نوعي ليموناد و نوشابة ديگري بلندآوازه سينالكو در كارگاههاي كوچ متداول گرديد ولي اين توليدات به سمت روش بهداشتي و باب سطح كارخانه‌اي انجام نمي‌گرفت.

متاسفانه توليد و رشد نوشابه‌هاي صنعتي در ايران از همان دوران آغاز با وابسته بودن آن به كشورهاي خارج،‌ شروع شده‌ است و به مرور سرمايه‌داران جهت بدست آوردن هر چه بيشتر سود رفتار به ایجاد و تاسيس كارخانة ديگري در اين مورد مي‌نمودند. حرف حدي كه درحال اسم اكثر قريب به اتفاق آدم ايران به مصرف اين نوشابه‌هاي وارداتي عادت كرده‌اند و احتمالاً كمبود آن در بعضي موارد باعث ناراحتي آنها مي‌شود.

مصرف نوشيدينهاي غير الكلي بطور سنتي و باب قديم الايام متداول بوده و بين فرهنگ هر بخش روابط خاصي داشته است. اين نوشيدنيها بصورت آشامیدنی و عرقيات متناسب حرف ميوه‌‌ها و گياهان  بومي تمام منطقه بطور سنتي متداول بوده است.

پيدايش تکنیک نوشابه‌‌سازي خیر تنها منجر به كاهش توليد نوشيدني‌ها و عرقيات گرديد، بلكه وابستگي كشور را از نظر ورود آب به خارج تشديد نمود. بعلاوه مقدار زيادي پول از اين بابت از كشور خارج مي‌شود. بهرحال باب اين سیلاب از زمان كه سرمايه‌ هنگفتي در اين زمينه سرمايه‌گذاري شده است و اشارتاً تعداد زيادي كارگر باب اين صنعت مشغول به كار مي‌باشند، مي‌توان اين صنعت را باب جانب تهية‌ نوشابه‌‌هايي كه امكان تهية ماده‌ها اولية آن در كشور موجود است سوق داد.

بری ترديد، تهيه و توليد نوشابه و نوشابه‌سازي با استفاده از ماده‌ها موجود خصوصاً گياهان دارويي موجب توسعة صنايع كوچك و رویش و تقويت اقتصاد ملي مي‌گردد.

باب اين زمينه استفاده از نيروهاي انساني باب بخش كشاورزي و صنعتي موجب اشتغال بكار بسياري از هم ميهنان و استفاده از منبع‌ها طبيعي كشور مي‌گردد.

در ادامة تحقيات وبررسي باب مورد مواد جوراجور جهت عصارة اصلي نوشابه شرايط زير بعنوان اصلي‌ترين عوامل مورد تماشا رسم گرفت:

1- اين ماده سمي نباشد.

2- اين ماده به ميزان زياد در كشور باشد يا امكان كشت آن در سطح وسيع وجود داشته باشد.

3- حرف کرانه امكان اين ماده براي آدم بیگانه نباشد.

4- اين ماده ارزان قيمت باشد.

5- اين جرم جهت ساخت نوشابه تكنولوژي پيچيده‌اي نداشته باشد.